بررسی‌ها نشان می‌دهد در حالیکه رشد شاخص قیمت دلاری کالاهای صادراتی طی 11 سال گذشته ۸۲ درصد بوده، شاخص قیمت دلاری کالاهای وارداتی حدود ۵۰۰ درصد افزایش یافته است. به عبارت دیگر، سرعت رشد دلاری قیمت کالاهای وارداتی در ایران شش برابر بیشتر از صادرات بوده است. برخی این موضوع را ناشی از اثر تحریم‌ها می‌دانند و معتقدند این مساله می‌تواند ارزآوری کشور از مسیر صادرات را با ضرر همراه کند.
بر اساس آمار منتشر شده توسط مرکز آمار ایران از شاخص قیمت دلاری واردات و صادرات، تغییرات شاخص کل قیمت دلاری واردات طی 11 سال گذشته بسیار بیشتر از صادرات بوده است. به عبارتی از سال ۱۳۹۰ تا سال ۱۴۰۱ کالاهای وارداتی افزایش ارزش (دلاری) بیشتری نسبت به کالاهای صادراتی پیدا کرده‌اند.
در شاخص قیمت دلاری صادرات، گروه کالاهای «نساجی»، «کفش»، «ماشین‌آلات»، «کالاهای متفرقه» و «محصولات شیمیایی» بیشترین رشد را رقم زده‌اند.
همچنین در شاخص قیمت دلاری واردات، پنج گروه کالایی که بیشترین رشد را رقم زدند، شامل «دستگاه‌های اپتیک»، «ماشین آلات»، «پوست خام»، «محصولات شیمیایی» و «کالاهای متفرقه» می‌شود که از میان آنها قیمت سه گروه کالایی «ماشین‌آلات»، «کالاهای متفرقه» و «محصولات شیمیایی» به دلیل افزایش تقاضای جهانی، در داخل و خارج افزایش یافته است.
تغییرات ارزش یازده‌ساله صادرات و واردات
شاخص قیمت دلاری صادرات و واردات برای ۲۰ گروه کالایی سالیانه منتشر می‌شود. شاخص قیمت، نشان‌دهنده قیمت یک کالا با احتساب وزن قیمتی آن کالا در سال مشخصی است که اصطلاحا آن را سال پایه می‌نامند. در این گزارش، طبق داده‌های مرکز آمار سال پایه، سال 1400 در نظر گرفته شده که نشان می‌دهد قیمت‌های هر سال نسبت به سال 1400 سنجیده شده و بدست آمده است.
این شاخص از حیث دلاری و ریالی توسط مرکز آمار برآورد می‌شود. افزایش یا کاهش در شاخص قیمت نشان‌دهنده ارزشمندتر شدن یا بی‌ارزش شدن واقعی‌تر یک کالا در طی زمان است. در این گزارش سعی شده از شاخص جدیدی به نام «درصد تغییرات شاخص قیمت» استفاده شود. این شاخص از تقسیم شاخص قیمت سال آخر بر شاخص قیمت سال اول بدست می‌آید. این شاخص برای ۱۱ سال محاسبه شده است که در حقیقت تغییرات ارزش یک کالا را در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۳۹۰ می‌سنجد.
نساجی، موتور محرکه رشد 80 درصدی ارزش صادرات
طبق شاخص قیمت دلاری کالاهای صادراتی که برای 20 گروه کالایی منتشر شده است. طبق آمار نرخ رشد ارزش مجموع این 20 گروه قابل‌توجه نبوده است. از میان این 20 گروه، پنج گروه با بیشترین افزایش رشد در شاخص قیمت کالاهای صادراتی (دلاری) مواجه شده‌اند که شامل گروه کالایی «نساجی»، «کفش»، «ماشین‌آلات»، «کالاهای متفرقه» و «محصولات شیمیایی» می‌شود.
بر اساس آمارها شاخص کل قیمت دلاری کالاهای صادراتی در ۱۱ سال گذشته تغییر چشمگیری را در مقایسه با واردات به خود ندیده است. درصد تغییرات شاخص قیمت دلاری صادرات طی ۱۱ سال گذشته معادل ۸۲ درصد بوده است. این در حالی است که تنها پنج گروه کالایی رشد ارزش بالایی را شاهد بوده‌اند و سایر گروه‌های کالایی افزایش ارزش زیادی را ثبت نکرده‌اند.
همچنین ۹ گروه کالایی، رشد شاخص کمتر از شاخص کل داشته‌اند. به عبارت دیگر هریک از این ۹ بخش مثل «محصولات نباتی» و «فلزات» کمتر از مجموع کل کالاها، رشد ارزش دلاری را طی ۱۱ سال تجربه کرده‌اند.
طبق این شاخص، پنج گروه کالایی که رشد بالایی را به ثبت رسانده‌اند، به ترتیب شامل گروه کالایی «نساجی»، «کفش»، «ماشین‌آلات»، «کالاهای متفرقه» و «محصولات شیمیایی» می‌شود. بررسی‌ها حاکی از آن است که شاخص قیمت دلاری گروه نساجی از سال 90 تا سال 1401 معادل 600 درصد افزایش یافته است. این رقم برای گروه دوم، «کفش»، معادل ۵۳۴ درصد است و دومین رتبه را ثبت کرده است. سه گروه «ماشین‌آلات»، «کالاهای متفرقه» و «محصولات شیمیایی» نیز به ترتیب شاهد ۳۶۹، ۲۷۰ و ۲۳۱ درصد رشد در ارزش دلاری صادراتی بوده‌اند.
500 درصد افزایش قیمت در واردات طی 11 سال
با توجه به آمار شاخص قیمت دلاری واردات، رشد شاخص کل قیمت دلاری واردات نسبت به بسیاری از گروه های کالایی بیست‌گانه بیشتر بوده است. همچنین پنج گروه کالایی که شامل «دستگاه‌های اپتیک»، «ماشین آلات»، «پوست خام»، «محصولات شیمیایی» و «کالاهای متفرقه» می‌شود با رشد بالای ارزش دلاری طی ۱۱ سال مواجه شده است.
طبق بررسی‌های آماری شاخص قیمت دلاری کالاهای وارداتی، این شاخص از سال ۱۳۹۰ تا سال ۱۴۰۱ رشد به مراتب بالاتری را شاهد بوده است. ارزش رشد شاخص کل قیمت معادل ۴۹۳ درصد بوده است که نشان می‌دهد ارزش مجموعه گروه کالاهای بیست‌گانه در طی ۱۱ سال حدودا شش برابر شده است. بعلاوه می‌توان دید تنها ۶ گروه کالایی مانند «محصولات شیمیایی» و « وسایل نقلیه» رشد ارزش بالاتری نسبت به شاخص کل تجربه کرده‌اند.
از میان گروه‌های کالایی با رشد بالاتر نسبت به شاخص کل، پنج گروه کالایی بیشترین رشد را داشته‌اند. این پنج گروه کالایی از نظر رشد شاخص به ترتیب شامل «دستگاه‌های اپتیک»، «ماشین‌آلات»، «پوست خام»، «محصولات شیمیایی» و «کالاهای متفرقه» می‌شود. گروه کالایی «دستگاه‌های اپتیک» با رشد ۱۴۴۴ درصدی بیشتری رشد ارزش را در میان گروه های کالاهایی بیست‌گانه تجربه کرده است. پس از آن گروه‌های کالایی «ماشین آلات» و «پوست خام» قرار دارد که به ترتیب رشد شاخصی معادل ۱۲۹۷ و ۸۹۳ درصد را ثبت کرده‌اند. دو گروه کالایی «محصولات شیمیایی» و «کالاهای متفرقه» نیز با اختلاف از سه گروه دیگر به ترتیب شاهد رشد ۶۲۷ و۵۹۱ درصدی در شاخص قیمت دلاری واردات بوده‌اند.
جا ماندن رشد ارزش صادرات از واردات
طبق تغییرات شاخص کل قیمت دلاری صادرات و واردات، میزان رشد ارزش کالاهایی که توسط تولیدگنندگان به خارج از کشور صادر می‌شود بسیار کمتر از رشد ارزش کالاهایی است که به کشور وارد می‌شود. به بیان ساده‌تر به دلیل اینکه ارزش کالاهای خارجی نسبت به مشابه داخلی در طی ۱۱ سال رشد بیشتری داشته، باعث شده در تجارت خارجی به مرور حاشیه سود کمتری نصیب کشور شود.
برخی نیز تحریم‌ها و محدودتر شدن فروش کالاهای داخلی در بازارهای جهانی را عامل عمده رشد پایین‌تر قیمت کالاهای صادراتی ایران می‌دانند و معقتدند این موضوع می‌تواند ارزآوری کشور از مسیر صادرات را با ضرر مواجه کند.
با این حال از میان پنج گروه کالایی که بیشترین رشد شاخص قیمت صادرات و واردات (دلاری) را داشته‌اند. سه گروه کالایی «ماشین‌آلات»، «محصولات شیمیایی» و «کالاهای متفرقه» مشترک بوده است. به عبارت دیگر این سه گروه کالایی فرقی ندارد در داخل یا خارج از کشور تولید شده باشند در هر شرایطی در بازارهای بین‌المللی رشد ارزش را تجربه کرده‌اند.
دو گروه کالایی «نساجی» و «کفش» که توسط تولیدکنندگان داخلی به خارج از کشور صادر می‌شوند، رشد ارزش بسیار بیشتری را نسبت به نمونه‌های خارجی داشته‌اند که دلیل این رشد ارزش می‌تواند افزایش کیفیت تولیدات داخلی در این دو گروه باشد.
